De Voornaamwoorden - Veernoamweerd
Mèt al dei verbeegingen ès ‘r toch ’n oarig versjil tèssen het Gènker dialekt en het Neederlands.
Persoonlijk Voornaamwoord
1° persoon enkelvoud
Ik = ich, mij = mich
Ich als onderwerp in de zin. Ich drenk woater.
Mich als meewerkend voorwerp: Gèè gèèft mich ‘nen appel
Lijdend voorwerp: Hèè trekt mich voert.
1° persoon meervoud
wij = vèè (met klemtoon), ve (ver) zonder klemtoon.
Vèè zijn de staerkste. Ve lótte mer gewèère.
Ver: Als vèè na de persoonsvorm (ww) komt, gebruiken we: ’ver’
Doo konne ver nie oan out.
In de vraagzin: Konne ver mètgoeën?
Dit bestaat ook: ever: goeën ever.= goeëne ver = goeën ver
Vèè wiert “oos” als meewerkend voorwerp. Gèèf oos ins wat woater.
Lijdend voorwerp: Voader bringt oos noo sjool.
2° persoon enkelvoud
Jij, je: dich - de: aangesproken persoon; familiaire vorm
Dich als onderwerp: Dich gees slóppe. Nadrukkelijk: jij - dich
De kèms te loat. (je komt te laat)
Als meewerkend voorwerp. Ich gèèf tich ród.
Lijdend voorwerp: Ich roep tich
Stich en ste. In vraagzinnen: Leep ste mèt? Leepste… (enclise)
Wei stich dat dees! Boe stees tich?
Boevier wèrks tich nog?
Onbeklemtoonde “je” = de
De zèks zoe maer iet.
“de” wordt “doe, doese” (direct aangesproken en uitgescholden)
Doe, lillek serpent! (vrouwelijk)
Doesen deegniet. (mannelijk)
2° persoon meervoud
Jullie, U ( beleefdheidsvorm)= gèè, óch, der.
als onderwerp: Gèè helpt mich.
Meewerkend voorwerp: Hèè giehft óch woater.
Lijdend voorwerp: Ich help óch.
Gèè en óch na de persoonsvorm (ww) wordt -der-
Gaan jullie? Gaat U = gótder, hèbt U = hèbder. Er hèbt gee nouts
Loopder mèt? Weider gezagd hèbt. (zoals U jullie …)
Asder dat dèèrt… Als U…
Ich denk datder óch verdoold hèbt. ( dat U zich)
3° Persoon enkelvoud
Als onderwerp: hèè, zij, het. Hèè geet, zij kèmt, het riept
Mannelijk: hèè, er, ter: Hèè als onderwerp achter de persoonsvorm (ww)= 'r
Ich denk (dat er) datter kèmt.
Ich wieët nie och 'r kèmt… och ter kèmt.
In de vraagzin (onderwerp na de persoonsvorm)
Loopt hij? Leept er = leepter, As er = As ter = Asser
Him als meewerkend voorwerp: Ich gèèf him een snee.
Lijdend voorwerp: Ich pak him vas.
Vrouwelijk: zij (klemtoon) anders: -ze-
als onderwerp: Zij haa groet gelijk.
Ze hit gee gelijk.
-het- met de korte –e- van met, bed, vet.
Het wilt ooch mètloope. (smalend)
Haar = hier als meewerkend voorwerp: Ich brèng hier ’n zjat mèlk.
Lijdend voorwerp: Ich stoet hier oane kant.
Onzijdig: het of ‘t (doffe e) als
Onderwerp: Het kan goed zijn. ’t Ès woer
Lijdend voorwerp: Hèè goeit het (‘t) vórt.
Meewerkend voorwerp: Ich lang ’t ze spieëlgoed.
3° Persoon meervoud
Zij (met klemtoon) anders – ze - als
Onderwerp: Zij koeme te loat, vèè nie.
Ze wisten ’t ooch nie.
Hin- als meewerkend voorwerp: Ich gèèf hin e gloas woater.
Lijdend voorwerp: Ich breng hin noo tinnes.
Niet personen: Ze: als onderwerp. De brikke, doo ligge ze toch.
Lijdend voorwerp: Och ja, nou zien ich ze. (de brikke)
|