|
|
|
|
|
Het Werkwoord - Wèrkwoerd
Im kènnis te moake mèt oos Gènker wèrkweerd, zille vee nie alle technieken oanhoale. Wat volgt ès genóg im te wieëte wei ve ze doageleks gebreike.
Het werkwoord duidt ons aan wie, wat, wanneer doet. Het woord dat het gebeuren in een zin benoemt.
We kennen zowel in het Nederlands als in het Gènker vijf soorten werkwoorden.
-
Overgankelijke of overdrachtelijke werkwoorden.
(De persoonvorm vormt met het onderwerp de zinskern) In die zin kan een lijdend voorwerp of meewerkend voorwerp voorkomen.
-
Wederkerige werkwoorden, onderwerp en lijdend voorwerp zijn dezelfde: zich + infinitief
-
Hulpwerkwoorden. Meestal gebruikt in de voltooide tijden. vb hebben, worden, kunnen, enz.)
-
Onpersoonlijke werkwoorden. Enkel gebruikt met “het”: het rèègent, het vriehst, het sneit
-
Koppelwerkwoorden. Koppelt een gezegde. (dat geen werkwoord is) aan een onderwerp.
Werkwoorden kunnen van vorm veranderen volgens:
-
Persoon = de persoonsvorm; enkelvoud, meervoud. (ik…, zij…, wij…)
-
Tijd: Onvoltooide Tijden, voltooid tegenwoordige tijd (met hulpwerkwoord en voltooid deelwoord)
-
Wijze: - Aantonende
- Gebiedende: enkel in de 2° persoon enkelvoud of meervoud
- Voorwaardelijke: met hulpwerkwoord zouden
- Aanvoegende: in een wens of aansporing (stam + e) vb. Hij ruste in vrede.
Persoonsvormen:
De werkwoordsvormen in alle vervoegingen, tegenwoordige tijd, verleden tijd, toekomende tijd enz. mèt
ich, dich, hèè, zij, het, er, iemes, niemes, iet, vèè, gèè, zij, enz.
Den onvoltooid tegenwoordige tijd
Ve volge gewoen de technieke van het Nederlands, maer, ve passe de spellingsreegels van het Gènker dialekt tou. (klanken - klinkers)
De stam vènder mèt: ich èn de onvoltooid tegenwoordige tijd. Ich …
De infinitief of de noemvorm vènder mèt: Ich kan ….
Onvoltooid tegenwoordige tijd:
Koeëme: Ich kóm, dich kèms, hèè kèmt, vèè koeëme, gee kómt, zij koeëme.
Drènke: Ich drenk, dich drinks, zij drinkt, vèè drènke, gèè drènkt, zij drènke.
Zaeë: Ich zae, dich zaes, hèè zaet, het zaet, vèè zaeë, gèè zaet, zij zaeë.
Den onvoltooid verleden tijd
Ooch hei de spellingsreegels toupasse (klinkers-klanke)
De Zwakke werkwoorden stoeën staerk op hin pie, ze veraaneren hinne stamklank nie.
De Onvoltooid verleden tijd in het Nederlands: stam + achtervoegsel -de, -den, -te, -ten.
Hulpmiddel “ ’t kofschip” voor stam + te, + ten.
Oos Gènker kènt stam + te, + ten NIET. Altoes STAM + DE , + DEN. Dis ooch as de eindlètter vanne stam èn “’t kofschip“ steet.
Maer! Én ’t Voltooid Deelwoord, speelt dat “ ’t kofschip”- middel woal wier mèt.
Strikke |
ich strik |
ich strikde |
ich hèb gestrikt |
Snóffe |
ich snóf |
ich snófde |
ich hèb gesnóft |
Lappe |
ich lap |
hèè lapde |
zij hit gelapt |
Woene |
ich woen |
ich woende |
ich hèb gewoend |
Koeëke |
ich koeëk |
ich koeëkde |
ich hèb gekoeëkt |
Daase |
ich daas |
ich daasde |
ich hèb gedaast |
Dreeme |
ich dreem |
ich dreemde |
ich hèb gedreemd |
Liene |
ich lien |
ich liende |
ich hèb geliend |
Wei zoo het zijn mèt vèsse, vitse, kappe, stoefe, gebiere, hiere, ...
Geziehn? Gènker dialekt, krek wei èn ’t Nederlands: -v wiert -f en -z wiert -s én de stam maer èn ’t voltooid deelwoord toch eind –d. (De echde stam ès - v en –z.).
vb. lèève: ich lèèf - ich lèèfde - ich heb gelèèfd.
rooze: ich roos - gèè roosde - gèè hèbt geroosd.
En nou?
Wèrke: ich wèrk - ich wèrkde - gewèrkt --- ‘ne gewèrkden doag, zes gewèrkde doag
Slachte: ich slacht - ich slachtde - geslacht --- de geslachde hoane (mv), de geslachden hoan
E leeske mèt zwakke wèrkweerd im te gewènne. Kiehk ooch èn “Spelling van het Genker” blz. 25 tot 28.
Nederlands infinitief |
Gènker dialekt infinitief |
Gènker dialekt stam |
Onvoltooid verleden tijd enk. |
Voltooid deelwoord |
bloeden |
bloeie |
ich bloei |
bloeide |
gebloeid |
bloeien |
bleeë |
ich blee |
bleede |
gebleed |
draaien |
draeë |
ich drae |
draede |
gedraed |
fluiten |
fleete |
ich fleet |
fleetde |
gefleet |
gebruiken |
gebreike |
ich gebreik |
gebreikde |
gebreikt |
gooien |
goeie |
ich goei |
goeide |
gegoeid |
geven |
lange |
ich lang |
langde |
gelangd |
janken |
janke |
ich jank |
jankde |
gejankt |
maken |
moake |
ich moak |
moakde |
gemoakt |
niezen |
nieste |
ich nies |
niesde |
geniest |
noemen |
nieme |
ich niem |
niemde |
geniemd |
strelen |
striele |
ich striel |
strielde |
gestrield |
raden |
rooie |
ich rooi |
rooide |
gerooid |
wegen |
wooge |
ich woog |
woogde |
gewoogd |
trouwen |
trooë |
ich troo |
tródde |
getród |
wandelen |
waanele |
ich waanel |
waanelde |
gewaaneld |
maaien |
maeë |
ich mae |
maede |
gemaed |
| | |
|
| |